Í tilefni af komu nýs skuttogara félagsins tók Kristján G. Jóhannsson, stjórnarformaður, saman sögu skipsnafnsins Páls Pálssonar frá Hnífsdal.

---

Skipsnafnið Páll Pálsson í Hnífsdal

Nýr skuttogari Páll Pálsson ÍS 102 hefur nú bæst í flota Hnífsdælinga.  Því  er ekki úr vegi að fara nokkrum orðum um sögu þessa skipsnafns í Hnífsdal.   Nýi Páll er  sjötta skipið sem ber þetta nafn og sagan spannar brátt 79 ár.

 

 Páll Pálsson (I) og Morgunstjarnan sjósett í Skipasmíðastöð Marsellíusar Bernharðssonar 3. ágúst 1939.

Fyrsti báturinn, sem bar nafnið Páll Pálsson hljóp af stokkunum í Skipasmíðastöð Marsellíusar Bernharðssonar á Ísafirði þann 3. ágúst 1939, var hann 15 smálestir að stærð, smíðaður úr eik og hinn vandaðasti með 45-50 hestafla Ideal mótor eins og sagði í blaðinu Vesturlandi.    Þar kom einnig fram að báturinn væri eign Jóakims Pálssonar frá Heimabæ í Hnífsdal og tæki hann við formennsku á bátnum og færi innan skamms á reknetaveiðar.   Þess má geta að daginn áður var hleypt af stokkunum öðrum bát í sömu skipasmíðastöð, Morgunstjörnunni, 18 smálesta bát í eigu Munins hf. á Ísafirði.   Í blaðinu Vesturlandi sagði m.a.

Það er talsverður viðburður í okkar litla bæjarfélagi, þegar tveir vandaðir vélbátar bætast samtímis í fiskveiðaflotann.  Áræði og dugnaður geta enn sem fyr fleytt yfir erfiðleikana og skerin.  (Vesturland, 5. ágúst 1939, bls. 124).

Þess má geta að vélin í Páli var sú fyrsta af þessari tegund hér á landi og í auglýsingu umboðsmanns Ideal vélanna sagði m.a. að þessi glóðarhausmótor væri sparneytinn, gangöruggur og vandaður.  (Ægir, 1. október 1939, aftari kápa)

Báturinn bar nafn Páls Pálssonar í Heimabæ í Hnífsdal föður eigandans og skipstjórans.  Hann var fæddur árið 1883 og byrjaði strax eftir fermingu að stunda sjó með föður sínum, varð útgerðarmaður  22 ára að aldri og stundaði sjóinn til ársins 1941.  Páll lést árið 1975 tæplega 92 ára gamall. 

Afleiðingar heimskreppunnar á fjórða áratug síðustu aldar og ekki síður borgarastyrjöldin á Spáni urðu til þess að saltfiskmarkaðir Íslendinga lokuðust.  Á þessum tíma var hraðfrysting fisks að aukast og beitti Fiskimálanefnd sér fyrir því að unnið væri að því að finna markaði fyrir frystan fisk.  Haustið 1940 var farið að huga að stofnun hraðfrystihúss í Hnífsdal  og voru helstu hvatamenn þess þeir Ingimar Finnbjörnsson og Jóakim Pálsson, báðir útgerðarmenn og skipstjórar.  Þeir  höfðu veturinn áður lagt upp hjá frystihúsi Antons Proppé á Þingeyri og komust að raun um að þar var mun betri aðstaða en heima í Hnífsdal.   Síðla árs 1941 tók Hraðfrystihúsið hf. í Hnífsdal til starfa  og þar lagði Páll Pálsson ÍS 102 upp sinn afla.

 

Nýr og stærri Páll

Í ársbyrjun 1950 hóf nýr Páll Pálsson ÍS 402 róðra frá Hnífsdal,  hann var 38 rúmlestir að stærð og  smíðaður á Neskaupstað fyrir Hauk hf. í Hnífsdal.  Skipstjóri á honum var einnig Jóakim Pálsson.   Minni bátarnir þóttu nú ekki henta lengur til útgerðar m.a. vegna þess að stærri bátarnir gátu stundað síldveiðar fyrir Norðurlandi yfir sumarið, sem gáfu oft vel í aðra hönd.   Vetur og haust voru þeir á línuveiðum á heimamiðum og lönduðu aflanum hjá Hraðfrystihúsinu hf.

 Þrír bátar í byggingu hjá Dráttarbraut Neskaupstaðar árið 1947. Páll Pálsson (II) er sennilega lengst t.-h. (mynd Ljósmyndasafnið á Neskaupstað)

 

Til að gera sér nokkra grein fyrir útgerðarmynstri báta á þessum árum skulum við taka árið 1951, fyrsta heila árið sem þessi bátur var gerður út.  Hann réri með línu á vertíðinni frá áramótum fram undir miðjan maí, fór 58 róðra og landaði 256 tonnum í Hnífsdal.   Seint í júní hélt hann til síldveiða með hringnót og var þá ekki langt að fara því töluverð síld var út af Ísafjarðardjúpi.  Fyrsta löndun Páls var að líkindum þann 30. júní, 150 tunnur (um 15 tonn) í Hnífsdal.   Síðan er þess getið í Morgunblaðinu 6. júli  að Páll hafi landað á Djúpuvík daginn áður  400 málum (54 tonn) sem hann fékk út af Horni og síðan segir orðrétt

Var Páll Pálsson með sumt af aflanum í nótabátunum því að sjálfur bar hann ekki allt. (Morgunblaðið 6. júli 1951, bls. 7)

Eitthvað hefur dregið úr síldveiði því að samkvæmt síldveiðiskýrslu í ágúst lok var aflinn orðinn 1528 mál og tunnur, sem nemur um 200 tonnum alls.

Í blaðinu Skutli 7. desember 1951 er greint frá því að Páll hafi farið í 11 róðra í nóvember og aflað um 30 tonn.  Einnig kemur fram að það sé samhljóða álit allra sem best þekkja til, að aflinn hafi aldrei hin  síðari ár verið  jafn herfilega lítill hjá vélbátunum. 

Páll Pálsson ÍS 402 var seldur síðla árs 1956 Hraðfrystihúsinu Norðurtanga hf. á Ísafirði og fékk hann nafnið Már ÍS

 

Þriðji Páll smíðaður á Ísafirði

Í febrúar 1956 var haldinn hluthafafundur í Hraðfrystihúsinu hf.  um útgerðarmál og var þar rædd nauðsyn þess að efla útgerðina og fá stærri skip.  Fyrir lá að hægt væri að fá smíðað 59 tonna skip hjá Marsellíusi Bernharðssyni á Ísafirði, en leggja þyrfti fram 200 þúsund krónur í eigið fé áður en hægt væri að fá lán frá Fiskveiðasjóði.  Nokkrir hluthafar voru á móti því að félagið sjálft keypti bát en samþykktu að lagt yrði fram 100 þúsund króna hlutafé í nýtt félag Ver hf.   Ákveðið var að slíta félaginu Haukur hf. , sem átti 40 tonna bátinn Pál Pálsson og hluthafar þess komu til liðs við  hið nýja félag.

Samið var um smíði á 59 tonna bát hjá M. Bernharðssyni á Ísafirði og var hann afhentur í janúar 1957 og er greint frá því í frétt í Morgunblaðinu og þar segir m.a.

Á laugardaginn var hleypt af stokkunum  í skipasmíðastöð M. Bernharðssonar nýjum 59 lesta báti.  Hefur hann hlotið nafnið Páll Pálsson ÍS 101.

Vel útbúinn

Páll Pálsson er byggður úr eik, en vélarreisn og stýrishús úr stáli.  Í bátnum er 280 ha. Mannheim- díeselvél, vökvadrifin  línuvinda og þilfarsvinda, Simrad- dýptarmælir með asticútfærslu og öllum þeim öryggis og siglingatækjum sem nú eru notuð í fiskibáta.

Þægilegar vistarverur
Mannaíbúðir eru mjög rúmgóðar og vistlegar,  Eru þær allar klæddar með plastplötum.  Er þetta fyrsti báturinn hér sem þannig er gengið frá.  (Morgunblaðið 23. janúar 1957, )

Páll Pálsson ÍS 101 á leið á síldveiðar árið 1957 (myndasafn H-G)

Skipstjóri á Páli Pálssyni var Jóakim Pálsson eins og á hinum tveimur sem á undan voru.  Um vorið 1957 birtist viðtal við Jóakim í Morgunblaðinu og m.a. spurt  hvort  þessi stærð báta  væri heppileg.  Hann sagðist telja að reynslan hafi sýnt að svo væri og oft þyrfti að sækja langt.  Síðan sagði hann orðrétt:

Með stækkandi skipum koma fleiri róðrar.  Ef ekki hefðu verið hér í vetur stærri og betri bátar en voru fyrir 10 árum, þá hefði orðið hér lítið um sjóróðra og skapast hér almennt atvinnuleysi, en fyrir stækkaða báta og þar af leiðandi meiri sjósókn hefur verið hér nokkuð sæmileg atvinna.  Veldur þar einnig nokkru að þegar lítill fiskur berst á land er farið að vinna fiskinn í minni pakkningar, sem skapar einnig aukna atvinnu fyrir landverkafólk.  (Morgunblaðið 25. apríl 1957, bls. 9)

Þrátt fyrir ógæftir á fyrstu vertíðinni aflaði hann um 370 tonn, en hann hóf ekki róðra fyrr en í endaðan janúar.

Báturinn þjónaði Hnífsdælingum til ársins 1962 þegar hann var seldur og stærri bátur keyptur í staðinn. 

 

Bátarnir stunduðu síldveiðar á sumrin og voru stundum vel hlaðnir.

 

Fjórði Páll Pálsson var 100 tonna stálbátur

Útgerðarfélagið Katlar hf. í Hnífsdal lét smíða 100 tonna vélbát eftir teikningu Hjálmars Bárðarsonar í Austur-Þýskalandi og kom hann til landsins síðla árs 1960 og fékk nafnið Vinur ÍS 102.  Félagið var m.a. í eigu Páls Pálssonar skipstjóra og Hraðfrystihússins hf í Hnífsdal.  Páll var bróðir Jóakims Pálssonar og hafði um árabil verið skipstjóri á nýsköpunartogaranum Sólborgu frá Ísafirði en söðlaði nú um og hóf bátaútgerð.  Í lok árs 1962 ákváðu aðrir hluthafar í  Kötlum  en Hraðfrystihúsið hf.  selja sinn hlut og varð niðurstaðan sú að hluthafar í Ver hf. keyptu aðra hluthafa út og eldri  Páll Pálsson  var seldur, en nafni Vinar breytt í Páll Pálsson  ÍS 101.

Með stækkandi bátum jókst aflinn og sem dæmi um það aflaði Páll Pálsson árið 1964 rúmlega tvö þúsund tonn,  var á línu og netum á vertíðinni með 717 tonn, fór á síldveiðar fyrir Norðurlandi um sumarið og aflaði um 1300 tonn og réri með línu á haustvertíð og aflaði um 120 tonn eða ríflega 2.100 tonn alls á árinu.   Áður voru minni bátarnir yfirleitt með ríflega þúsund tonna afla yfir árið.

Verður þá nokkura ára hlé á skipsnafninu Páll Pálsson í Hnífsdal, en Miðfell hf. hafði látið smíða fyrir sig 264 tonna stálbát í Austur-Þýskalandi sem kom til landsins árið 1965 og hlaut nafnið Guðrún Guðleifsdóttir ÍS 102.   Eins og margir bátar af þeirri gerð hóf hún togveiðar eftir að síldveiðar brugðust árið 1968 og reyndist vel.     

Skuttogarinn Páll Pálsson ÍS 102

Togveiðar bátanna gengu ágætlega eftir að síldin hvarf, en augljóst var samt að þessir bátar voru ekki hentugustu skipin til þeirra veiða.  Hnífsdælingar eins og aðrir Vestfirðingar hófu að kanna með hagkvæmari skip, en fylgdu samt ekki öðrum útgerðum á norðanverðum Vestfjörðum, sem sömdu um smíði fimm togara í Noregi.   Ekki var auðvelt að fjármagna kaup slíks skips og var Útvegsbankinn tregur til að aðstoða við þau.  Er til skondin saga af því þegar Einar Steindórsson framkvæmdastjóri Hraðfrystihússins  hf. og Jóakim Pálsson stjórnarformaður fóru á fund aðalbankastjóra Útvegsbankans til að falast eftir fyrirgreiðslu.  Hann tók þeim frekar þurr á manninn og fór svo að Einar sagði af sinni alkunnu góðmennsku,  „Herra bankastjóri, ég sé að það liggur illa á yður í dag,  við komum bara aftur á morgun.“.

Á aðalfundi  Hraðfrystihússins hf. í árslok 1971 greindi Jóakim Pálsson frá því að keyptur yrði 500 tonna skuttogari frá Japan í gegnum Asíufélagið  og verð hans væri áætlað 102,5 milljónir króna og  Miðfell hf. kaupandinn, en Hraðfrystihúsið var langstærsti eigandi þess.  Ákveðið var að Guðrún Guðleifsdóttir yrði seld og var hún afhent nýjum eigendum á Suðureyri 1. október 1972.

Undir lok árs 1972 hélt áhöfn nýja togarans ásamt útgerðarstjóra til Japan að sækja hið nýja skip. Brá þeim nokkuð í brún, því þeim fannst mikið verk eftir óunnið við smíði skipsins.  Töldu þeir  að afhendingartíminn myndi ekki standast, en  rösklega var unnið í skipasmíðastöðinni.  Sagt var kannski í gamni að þegar spurt var um ýmsar beygjur á rörum í vélarúminu var skýringin sú að einhver starfsmaður hafi verið að vinna á fjórum fótum og þá var sett beygja á næsta rör og það lagt yfir hann.  Nýr Páll Pálsson lagði af stað upp úr áramótum 1973 frá Japan og eftir um eins og hálfs mánaðar siglingu kom hann til heimahafnar í Hnífsdal 21. febrúar.   

Skuttogarinn Páll Pálsson (5) á veiðum (myndasafn H-G)

Jóakim Pálsson útgerðarstjóri skipsins var inntur  eftir því í Morgunblaðinu í byrjun janúar hvers vegna þeir væru að kaupa togara svaraði hann að þeir hafi frétt að nágrannar þeirra væru að skipta um skip og  til að standast samkeppnina um góðan mannskap þyrfti að fá svona skip.    Blaðamaður segir að ekki sé nú hægt að leggja góðum bátum þó aðrir fái sér betri. 

Það segi ég ekki, segir Jóakim með áherslu, en hitt er að Vestfirðingar búa við erfiða sjósókn og harðan vetur.  Að öðrum Íslendingum ólöstuðum hafa Vestfirðingar mest brúk fyrir góð fiskiskip á sínum torsóttu og gjöfulu fiskimiðum.  Sjómennirnir okkar eru harðsæknir og duglegir og eiga allt gott skilið á sjó. (Morgunblaðið, 6. janúar 1973, bls. 12)

Það var mikil bylting  í sjósókn þegar skuttogararnir komu fyrst í byrjun áttunda áratugar síðustu aldar og viðbrigðin mikil hjá sjómönnunum að koma af  250 tonna skipunum, sem upphaflega voru byggð til nóta- og netaveiða, en reyndust samt ágætlega sem togskip eftir að síldin hvarf.

Í fyrrnefndu viðtali var Jóakim spurður hvernig honum lítist á nýja Pál, sem þá var fullsmíðaður í skipasmíðastöðinni í Japan sagði  hann orðrétt.

Ja, ég verð að segja, að hann stendur framar öllum mínum vonum, og ég vona að hann eigi eftir að bera af öðrum skipum.  Skipstjórinn okkar, Guðjón Kristjánsson, segist ekki hafa getað gert sér í hugarlund fyrirfram, hvílík skip þetta voru.  Og hraðinn við smíðarnar er slíkur, að Guðjón taldi af og frá þegar hann kom hingað til Muroran 12. desember að skipinu yrði lokið á tilsettum tíma nú um áramótin.  (Morgunblaðið, 6. janúar 1973, bls. 12)

 

Páll Pálsson (5) eftir breytingar í Póllandi 1988

Þrátt fyrir að Páll væri nýtískulegur þegar hann kom til landsins var ákveðið eftir 15 ára rekstur að laga hann að kröfum samtímans, en á þeim árum voru miklar takmarkanir á að láta byggja ný skip.  Var því ákveðið að fara í miklar breytingar á skipinu og samið við skipasmíðastöð í Gdansk í Póllandi.  Skipið var lengt um 10 metra, sett ný brú, tæki endurnýjuð og skipt um aðalvél og framdrifsbúnað.   

Skipið hefur alla tíð verið aflasælt og bar að landi á rúmum 44 árum, sem það var gert út frá Hnífsdal, um 183 þúsund og má áætla að aflaverðmætið miðað við verðlag ársins 2016 hafi verið  um 45 milljarðar króna.

Skuttogarinn Páll Pálsson var seldur Vinnslustöðinni hf. í Vestmannaeyjum í júni árið 2017 og ber nú nafnið Sindri VE 60.    

 

Sjötti Páll Pálsson bætist í flotann

Laugardaginn 5. maí 2018 kom sjötta skipið, sem ber nafnið Páll Pálsson, til hafnar á Ísafirði. 

Á vordögum  árið 2014 samdi Hraðfrystihúsið – Gunnvör hf.  við Huanghai skipasmíðastöðina í Shidao í Kína um smíði á skuttogara eftir hönnun Skipasýnar ehf. eftir ítarlega þarfagreiningu starfsmanna félagsins.   Smíði skipsins hófst í apríl 2015 og var sjósett árið síðar. 

Við hönnun skipsins var lögð megináhersla á eftirfarandi:

-          Í fyrsta lagi að aðstaða til vinnslu afla væri sem best til að tryggja gæði hráefnisins og nýtingu alls afla, þ.m.t. aukahráefnis s.s. lifrar og slógs.

-          Í annan stað var lögð sérstök áhersla á orkusparnað við hönnun skrokksins og við val á framdrifsbúnaði, auk þess sem togvindur verða rafdrifnar.

Vegna nýstárlegrar hönnunar á skrokk skipsins og mun stærri skrúfu heldur en nú tíðkast á þessari stærð skipa, er áætlað að veiðigeta þess verði 60% meiri en eldra skips án  þess að eyða meiri olíu. Skipið er búið  þremur rafdrifnum togvindum og getur því dregið tvö troll samtímis.

Skipið er smíðað úr stáli samkvæmt reglum og undir eftirliti Loyds flokkunarfélagsins í flokki +100 A1 og ísklassa 1C

 

 

      Skuttogarinn Páll Pálsson ÍS 102  (6) á siglingu frá Kína í apríl 2018

Stærð og búnaður

Mesta lengd                                           51,3 m

Lengd milli lóðlina                             49,1 m

Breidd                                                    12,8 m

Dýpt að efra þilfari                                  8,1 m

Dýpt að neðra þilfari                           5,6 m

Brúttótonn                                             1223

Lest skipsins tekur 520 kör sem rúma um 150 tonn

Olíugeymar eru 186 rúmmetrar og ferksvatnsgeymar  102 rúmmetrar

Hámarks ganghraði  er 14,5 hnútar

Íbúðir eru fyrir 18 manns þar af 12 eins manns klefar.

Aðalvél skipsins er MAN og er 1.795 kw. við 800 sn.

Rafall er á aðalvél og auk þess tvær Caterpillar ljósavélar.

Gír er frá Reintjes og skrúfa frá MAN.

Togkraftur er rúm 50 tonn.

Vindur eru allar rafdrifnar af gerðinni  Ibercisa og samanstanda af þremur 28,3 tonna  togvindum auk 26 hjálparvinda.

Siglingar- og fiskleitartæki eru frá Brimrún ehf

Búnaður á millidekki og í lest er frá 3X Technology á Ísafirði

 

 

 

 

 

Til baka